درخصوص فاصله زمانی بین مرگ و قیام عیسی، از سوی منتقدین سوالاتی در مورد قابلیت اعتماد به کتاب مقدس بر اساس گزارش‌های نویسندگان انجیل، مطرح شده است. همواره در چنین مواردی که اختلاف نظرهای زیادی وجود دارد، مطالعه بیشتر و تفسیر صادقانه، این ادعاها را از بین می‌برد.
کتاب مقدس به این فاصله زمانی، به چهار شکل اشاره کرده است:
“در روز سوم” (متی ۲۱:۱۶؛ ۲۳:۱۷؛ اعمال رسولان ۴۰:۱۰؛ اول قرنتیان ۴:۱۵)
“در سه روز” (متی ۶۱:۲۶؛ یوحنا ۱۹:۲)
“پس از سه روز” (متی ۶۳:۲۷؛ مرقس ۳۱:۸)
“سه روز و سه شب” (متی ۴۰:۱۲)
در ظاهر، این چهار عبارت متفاوت به نظر می‌آیند؛ اگر نگوییم متناقضند! در واقع، از منظر زبان انگلیسی، این چهار عبارت، چهار معنای مختلف را منتقل می کنند. با این حال، با مطالعه بیشتر متوجه می‌شویم که در عهد جدید این عبارات به جای یکدیگر استفاده می شوند. شواهدی که از دوران باستان و کتاب مقدس ارائه شده است، این حقیقت را حتمی و انکارناپذیر می‌سازد: “سه روز و سه شب” در بیان شرقی، کنایه‌ای مصطلح بود به هر بخش از یک دوره. این حقیقت با توجه به حداقل سه منبع اثبات شده است: (۱) تحلیل تاریخی و دانشگاهی از اصطلاحاتزبانی کهن؛ (۲) استفاده از کتاب مقدس در سراسر عهد عتیق؛ و (۳) هماهنگی محتوایی متون مرتبط با موضوع.
۱.استفاده تاریخی
در اولین مورد، مجموعه گسترده‌ای از منابع علمی، استفاده از این اصطلاح را در دوران باستان تأیید می‌کنند. این عبارت، یک شکل ساده از گفتار بود که به دو روز و یک بخش از روز سوم اشاره می‌کرد. رابرتسون از این کاربرد به عنوان “رسم معروف یهودیان برای شمارش بخشی از روز، به عنوان یک روز کامل بیست و چهار ساعته” یاد کرد. به همین ترتیب بولینگر، در اثر برجسته خود، با عنوان “اشکال گفتاری استفاده شده در کتاب مقدس”، توضیح داده است که “عبارت ‘سه روز و سه شب’ یک اصطلاح است که هر بخشی از سه روز و سه شب را در بر می‌گیرد“. جان لایتفوت، عبری¬شناس برجسته قرن ۱۷، تفسیری از عهد جدید منتشر کرد که در آن درک گسترده‌ای از کاربرد عبری و آرامی، از جمله تلمود و میشنای یهودی، گنجانده شده بود. او در آن تفسیر، به استفاده رایج از عبارت “سه روز و سه شب” در میان جماریستها، تلمود بابلی و تلمود اورشلیم اشاره می‌کند و نتیجه می‌گیرد: “پس با توجه به این اصطلاح، این بخش کوچک از روز سوم که عیسی در آن قیام کرد، می‌تواند به عنوان کل روز و شب پس از آن محاسبه گردد”. فهرست تاییدات علمی از این دست، می‌تواند به طور نامحدود ادامه یابد.
۲.استفاده از کتاب مقدس
دومین بخش این است که کتاب مقدس از همین اصطلاح در سراسر عهد عتیق استفاده می‌کند و تا عهد جدید نیز ادامه می‌یابد. به عنوان مثال، موسی در شرح رفتار یوسف با برادرانش نوشت: “پس همه آنها را سه روز زندانی کرد. سپس یوسف در روز سوم به آنها گفت: “این را انجام دهید و زنده بمانید، زیرا من از خدا می ترسم…” (پیدایش ۴۲: ۱۷-۱۸). یوسف برادران خود را به مدت “سه روز” زندانی کرد (آیه ۱۷) و سپس آنها را “روز سوم” آزاد کرد (آیه ۱۸). این دو عبارت به عنوان معادل در نظر گرفته شدند.
داوود و یارانش، در جالی که در تعقیب عمالیقیان بودند، در صحرا به یک فرد مصری برخورد کردند که به او غذا و نوشیدنی دادند: پس چون غذا خورد، قوتش به او بازگشت. زیرا او به مدت سه روز و سه شب نه نان خورده بود و نه آب نوشیده بود. سپس داوود به او گفت: “تو که هستی و اهل کجایی؟” و او پاسخ داد: “من جوانی اهل مصر هستم، خدمتکار عمالیقی، و ارباب من را ترک کرد، زیرا سه روز پیش بیمار شدم” (اول سموئیل ۱۲:۳۰-۱۳). نویسنده الهام گرفته به صراحت بیان می‌کند که این فرد مصری هیچ تغذیه‌ای برای “سه روز و سه شب” نخورده بود، که فرد مصری، در توضیح موقعیت خود، آن را به عنوان “سه روز” بیان کرد.
در زمانی که یروبعام از تبعید در مصر بازگشت و اسرائیلیان را در مقابل پادشاه مشروع، رحبعام، به شورش وا داشت، ما در متن می‌خوانیم: آنگاه یروبعام و تمام جمعیت اسرائیل آمدند و با رحبعام صحبت کردند و گفتند: “پدرت یوغ ما را سنگین کرد. پس اکنون خدمت سنگین پدرت و یوغ سنگین او را که بر دوش ما نهاده، سبک کن و ما به تو خدمت خواهیم کرد”! او به آنها گفت: “تا سه روز بروید، سپس به نزد من برگردید“؛ و مردم رفتند (اول پادشاهان۱۲:¬۳-۵). یروبعام سپس با بزرگان قوم مشورت کرد و به سرعت توصیه آنها را رد کرد و سپس با جوانان نسل خود که با او بزرگ شده بودند مشورت کرد. سپس متن می‌گوید: “بنابراین یروبعام و تمام قوم در روز سوم نزد رحبعام آمدند، همانطور که پادشاه دستور داده بود: «روز سوم نزد من بازگردید»” (اول پادشاهان ۱۲:۱۲). برای ناتوانی از درک این واقعیت که «سه روز» و «روز سوم» عباراتی معادل هستند، نویسنده الهام گرفته، این موضوع را با یکسان در نظر گرفتن آنها و سپس اضافه کردن «همانطور که پادشاه دستور داده بود» به صراحت بیان می‌کند. در همان راستا، در دوم تواریخ، این کاربرد اصطلاحی را در این قسمت کامل می‌کند: “پس او به آنها گفت: پس از (ע֛וֹד) سه روز نزد من بازگردید” (۵:۱۰). این کنایه اخیر به معنای روز چهارم نیست (همانند چیزی که یک غربی در نظر می‌گیرد) بلکه به معنای نقطه¬ای از زمان «در» روز سوم است (در مقابل ۱۲- בַּיּ֣וֹם). بنابراین، «پس از سه روز» برابر است با «روز سوم».
مثال دیگری نیز در کتاب استر پیدا می‌شود. مردخای که در پیش خشایارشاه به جایگاه برجسته‌ای رسیده بود، از دختر عموی خود استر خواست تا برای نجات یهودیان از نابودی توسط هامان در سراسر امپراتوری ایران، از نفوذ خود استفاده کند. پاسخ استر این بود: “برو، همه یهودیان حاضر در شوش را جمع کن و برای من روزه بگیر، به مدت سه روز نه بخورید و نه بنوشید، شب یا روز. من و کنیزانم نیز روزه خواهیم گرفت. و بنابراین من نزد پادشاه خواهم رفت، که خلاف قانون است. و اگر هلاک شوم، هلاک خواهم شد!” بنابراین، مردخای به پیش رفت و همه‌چیز را بر اساس دستورات استر انجام داد. حال در روز سوم اینگونه شد که استر ردای سلطنتی خود را پوشید و در صحن داخلی کاخ پادشاه، روبروی خانه پادشاه ایستاد، در حالی که پادشاه بر تخت سلطنتی خود در خانه سلطنتی، رو به در ورودی خانه نشسته بود. (استر ۱۶:۴-۱:۵). استر در مورد اینکه چه زمانی به پادشاه نزدیک می‌شود، نظر خود را تغییر نداد. بلکه دقیقاً همان کاری را که به مردخای گفته بود انجام داد. بنابراین، «سه روز، شب یا روز» دقیقاً همان بازه زمانی «در روز سوم» است.
ما این اصطلاح را در عهد جدید نیز مشاهده می‌کنیم. یک مثال، شرح الهام گرفته از وقایع منتهی به تبدیل غیریهودیان در اعمال رسولان ۱۰ است. چندین شاخص زمانی این اصل را نشان می‌دهند:
•“ساعت نهم روز” (آیه ۳)
•“روز بعد” (“حدود ساعت ششم”) (آیه ۹)
•“روز بعد” (آیه ۲۳)
•“روز پسین” (آیه ۲۴)
•“چهار روز پیش” (“ساعت نهم”) (آیه ۳۰)
اگر ما مدت زمانی را که از ظهور فرشته به کورنلیوس (آیه ۳) تا رسیدن پطرس به خانه کورنلیوس (آیه ۲۴) گذشته بود بشماریم، خواهیم دید که دقیقاً سه روز است، یعنی سه دوره ۲۴ ساعته. با این حال، در محاسبات یهودیان، این دوره شامل سه شب و بخش‌هایی از چهار روز بوده است. بنابراین، پطرس این بازه را به عنوان «چهار روز» توصیف کرده است (آیه ۳۰). نگاهی به جدول زیر بیندازید.
ما مجبوریم به این نتیجه برسیم که عبارت «سه روز و سه شب» را نباید به معنای واقعی کلمه در نظر گرفت. این موضوع در گذشته به صورت استعاره استفاده می‌شده است. چرا باید یک عبارت از چهار عبارتی را که استفاده می‌شود در نظر بگیریم، آن را به معنای واقعی کلمه تفسیر کنیم (یعنی ۷۲ ساعت) و سپس آن را بر تمام قسمت‌هایدیگر ارجحیت دهیم؟ حضور عیسی در قبر “یک روز و یک شب کامل (۲۴ ساعت) و بخش‌هایی از دو شب (در کل ۳۶ ساعت)” به‌طور کامل هم از لحاظ اصطلاحی (دستور زبانی) و هم از لحاظ تاریخی، قانع کننده است. با در نظر گرفتن اینکه سنجش این زمان با یک روش قدیمی و متناوب انجام شده است، خواننده انگلیسی زبان نباید محاسبه آن را با روش شخصی خود انجام دهد.
یک نمونه دیگر از همین اصطلاح در عهد جدید در اقامت پولس در افسس دیده می‌شود. در متن آمده است: ” سپس پولس به کنیسه رفته، در آنجا سه ماه دلیرانه سخن می‌گفت و دربارۀ پادشاهی خدا مباحثه می‌کرد و دلایل قاطع می‌آورد. امّا بعضی سرسختی می‌کردند و ایمان نمی‌آوردند و پیش روی همگان، ’طریقت‘ را بد می‌گفتند. پس پولساز آنها کناره گرفت و شاگردان را با خود برداشته، همه روزه در تالار سخنرانی تیرانوس به بحث و گفتگو پرداخت. دو سال بدین منوال گذشت و در این مدت، همۀ سکنۀ ایالت آسیا، چه یهود و چه یونانی، کلام خداوند را شنیدند” اعمال ۱۹:¬۸-۱۰.
پولس به صراحت می گوید که دو سال و سه ماه در افسس ماند. مدتی بعد، در حالی که عجله داشت در زمان پنطیکاست خود را به اورشلیم برساند، به شهر ساحلی میلتوس آمد و از آنجا به بزرگان کلیسای افسس خبر داد تا با او ملاقات کنند. از جمله سخنان تکان دهنده‌ای که او در آن مناسبت به آنها ایراد کرد، این بود: “بنابراین مراقب باشید و به خاطر داشته باشید که به مدت سه سال، با اشک چشم، هر شب و هر روز، از هشدار دادن دست برنداشتم” (اعمال رسولان ۳۱:۲۰). بار دیگر در اینجا آشکار می‌شود که مردمان با زبان سمیتیک، معتقدند که هر بخشی از یک روز یا سال را می‌توان یک روز یا سال کامل به حساب آورد.
۳.استفاده یهودیان
در بخش سوم، از روایات مربوط به مرگ و رستاخیز مسیح کاملاً واضح است که یهودیان آن زمان این اصطلاح را به خوبی تشخیص داده و از آن استفاده می کردند. به طور خاص، کاهنان اعظم و فریسیان استفاده از این اصطلاح را زمانی که به دنبال ملاقات با پیلاطس، والی رومی بودند، تأیید کردند:
“روز بعد، که پس از ’روز تهیه‘ بود، سران کاهنان و فَریسیان نزد پیلاتُس گرد آمده، گفتند: «سرورا! به یاد داریم که آن گمراه‌کننده وقتی زنده بود، می‌گفت، ”پس از سه روز بر خواهم خاست.“ پس فرمان بده مقبره را تا روز سوّم نگهبانی کنند، مبادا شاگردان او آمده، جسد را بدزدند و به مردم بگویند که او از مردگان برخاسته است، که در آن صورت، این فریب آخر از فریب اوّل بدتر خواهد بود”
شواهدی که از دوران باستان و از کتاب مقدس می‌آید، قطعی است: «سه روز و سه شب» یک اصطلاح بود. این حقیقت به عنوان یک واقعیت ثابت شده تاریخ است. بولینگر درست می‌گفت: «ممکن است برای غیریهودیان و غربی‌هااستفاده از کلمات به این شکل پوچ به نظر برسد، اما این موضوع واقعیت را تغییر نمی‌دهد».
نوشته: دیوید میلر، دکترای فلسفه
منابع:
۱ A.T. Robertson (1922), A Harmony of the Gospels (New York: Harper and Row), p. 290.
2 Bullinger, p. 845, emp. added.
3 John Lightfoot (1823), Horae Hebraicae et Talmudicae or Hebrew and Talmudical Exercitations upon the Gospels of St. Matthew and St. Mark (London: J.F. Dove), 11:202.
4 Bullinger, p. 847
5 p. 846, emp. added.
